Οι Κύπριοι καταναλωτές ευαισθητοποιούνται και αναλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο θετικές ενέργειες για μείωση της σπατάλης τροφίμων σύμφωνα με την 3^η και τελευταία ποσοτική έρευνα της εκστρατείας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης FOODprint.

Η έρευνα σηματοδοτεί την ολοκλήρωση σειράς ερευνών και του όλου προγράμματος LIFE FOODprint, καθώς φθάνει στο τέλος της αυτό τον μήνα (Απρίλιος 2023) η πρώτη του είδους της εκστρατεία για αλλαγή της κουλτούρας και συμπεριφοράς των Κυπρίων καταναλωτών στο μέγα ζήτημα των τροφίμων.

Οι Κύπριοι ευαισθητοποιούνται, έμαθαν περισσότερα, αλλά αλλάζουν με μικρά βήματα τη συμπεριφορά τους, όπως δείχνουν τα συγκριτικά στοιχεία των ποσοτικών ερευνών FOODprint που διεξήχθησαν σε 3 κύματα: το τέλος του 2020, το 2022 και τώρα, τον Απρίλιο του 2023.

Από τη σύγκριση αυτή, ιδιαίτερα ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι οι καταναλωτές καταναλώνουν περισσότερο φαγητό που περισσεύει τις αμέσως επόμενες ημέρες και το αποθηκεύουν καλύτερα, ενώ έχουν πάψει να πετάνε παλιά τρόφιμα, όταν αγοράζουν πιο φρέσκα. Το ποσοστό που συχνά ή πάντοτε πετάει φαγητό που περισσεύει στα σκουπίδια, έχει μειωθεί οριακά (2020:18%, 2022:15%, 2023:16%), ενώ η κατανάλωση φαγητού τις επόμενες μέρες έχει αυξηθεί (2020:64%, 2022:72%, 2023:73%), όπως και η χρήση για προετοιμασία άλλων φαγητών (2020:18%, 2022:25%, 2023:28%).

Ταυτότητα έρευνας

Η 3η έρευνα διεξήχθη την περίοδο 28 Φεβρουαρίου με 2 Μαρτίου 2023 με τη μεθοδολογία CAWI (Computer Aided Web Interviewing).  Συνολικά κάλυψε 510 άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω τα οποία είτε είναι υπεύθυνα για τις αγορές τροφίμων είτε για προετοιμασία φαγητού στο νοικοκυριό τους. Η γεωγραφική κατανομή του δείγματος αντιστοιχεί με την πραγματική κατανομή του πληθυσμού.

Οι ερωτήσεις ήταν σύνολο 16, εκ των οποίων οι 6 έχουν επαναληφθεί και στις προηγούμενες 2 αντίστοιχες έρευνες ενώ οι 5 έχουν επαναληφθεί στην 2^η κατά σειρά έρευνα. Από το τρίτο ερωτηματολόγιο οι 5 ερωτήσεις είναι καινούριες.  Η πρώτη έρευνα διεξήχθη τον Νοέμβριο του 2020 και η 2^η τον Μάιο του 2022. Με την επανάληψη ερωτήσεων καθίσταται δυνατή η σχετική σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ των ερευνών για να διαφανεί κατά πόσον διαφαίνονται τάσεις για αλλαγή στις συνήθειες και αντιλήψεις των καταναλωτών κατά την περίοδο του έργου (αρχή, μέση και τέλος του έργου).

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Συνοπτικά η 3^η έρευνα υποδεικνύει μία ελαφρώς καλύτερη εικόνα ως προς τις συνήθειες και την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων.

Αγοραστικές συνήθειες

Οι αγοραστικές συνήθειες των Κυπρίων σε ότι αφορά τους λόγους για τους οποίους αγοράζουν περισσότερα τρόφιμα από ότι υπάρχει ανάγκη δεν φαίνεται να έχουν διαφοροποιηθεί. Οι καταναλωτές συνηθίζουν να αγοράζουν μεγαλύτερη ποσότητα τροφίμων από ότι χρειάζονται κυρίως γιατί θέλουν να διατηρούν αποθέματα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης (44%) και για να έχουν φαγητό σε περίπτωση που έχουν επισκέπτες στο σπίτι (36%). Από την 1^η μέχρι την 3^η έρευνα παρατηρείται αυξητική τάση για τους 2 πιο πάνω λόγους αλλά με μικρές διαφορές. Το ποσοστό των καταναλωτών που δηλώνει ότι δεν αγοράζει περισσότερες από τις απαραίτητες ποσότητες έχει μείνει σταθερό στις 3 έρευνες (26-27%).

Διαχρονικά από την 1^η μέχρι 3^η έρευνα καταγράφεται αύξηση στην ανάληψη θετικών ενεργειών που αφορούν την αγορά και διαχείριση τροφίμων. Αυτό παρατηρείται σε ενέργειες όπως «προσέχουμε πως διατηρούμε/αποθηκεύουμε τα τρόφιμα» (2020:87%, 2022:90%, 2023:91%) και «καταναλώνουμε το φαγητό που περισσεύει τις αμέσως επόμενες μέρες» (2020:79%, 2022:86%, 2023:91%). Αντίθετα, σε αρνητικές ενέργειες όπως, «όταν έχουμε φρέσκα πετάμε τα παλιά» παρουσιάζεται διαχρονικά μείωση (2020:35%, 2022:31%, 2023:26%).

Συγκρίνοντας τη 2^η και την 3^η έρευνα παρουσιάζεται μεταξύ των δύο, μείωση στο ποσοστό νοικοκυριών που ετοιμάζουν/παραγγέλνουν περισσότερο φαγητό από ότι χρειάζεται όταν έχουν καλεσμένους ή είναι σε έξοδο, από 61%, σε 52%. Ταυτόχρονα παρουσιάζεται αύξηση στους καταναλωτές οι οποίοι παίρνουν μαζί τους το περίσσευμα φαγητού από εστιατόρια από 44% σε 52%.

Περισσεύματα φαγητού

Σε ότι αφορά τις ενέργειες που αναλαμβάνουν τα νοικοκυριά σε σχέση με τη διαχείριση υπολειμμάτων φαγητού, τα αποτελέσματα αν και με μικρές διαφοροποιήσεις, κινούνται προς την ορθή κατεύθυνση για τις περισσότερες ενέργειες. Οι περισσότερες αυξομειώσεις στα ποσοστά παρατηρούνται μεταξύ 1^ης και 2^ης έρευνας ενώ οι διαφορές μεταξύ της 2^ης και 3^ης έρευνας είναι πολύ μικρές. Το ποσοστό που συχνά/πάντοτε πετάει φαγητό που περισσεύει στα σκουπίδια, οριακά μειώνεται (2020:18%, 2022:15%, 2023:16%). Οι συνήθειες οι οποίες παρουσιάζουν διαχρονικά αύξηση στη συχνότητα τους (τηρούνται σχεδόν πάντα και αρκετά συχνά) είναι η κατανάλωση τις επόμενες μέρες (2020:64%, 2022:72%, 2023:73%) και η χρήση για προετοιμασία άλλων φαγητών (2020:18%, 2022:25%, 2023:28%). Αντιθέτως αυτές που παρουσιάζουν διαχρονικά μείωση στη συχνότητα τους (τηρούνται σχεδόν πάντα και αρκετά συχνά) είναι οι εξής συνήθειες: το περίσσευμα φαγητού δίνεται σε κατοικίδια (2020:36%, 2022:35%, 2023:33%) και η κομποστοποίηση (2020:8%, 2022: 9%, 2023:6%). Άλλες ενέργειες έχουν παρουσιάσει αύξηση στη συχνότητα μεταξύ της 1^ης και 2^ης έρευνας και μείωση μεταξύ 2^ης και 3^ης έρευνας. Για παράδειγμα η διατήρηση περισσευμάτων στην κατάψυξη (2020:23%,  2022:32%, 2023;30%) και η χρήση περισσευμάτων ως τροφή για ζώα εκτροφής (2020:18%, 2022:21%, 2023:19%).

Και στις 3 έρευνες με μεγάλη διαφορά, ο κυριότερος λόγος που αλλοιώνονται τα τρόφιμα και πετιούνται στα σκουπίδια είναι ότι δεν καταναλώνονται πριν παρέλθει η ημερομηνία λήξης τους (2020:49%, 2022:44%,2023:47%). Ακολουθούν με φθίνουσα σειρά, το ότι φαγητό που περισσεύει χαλά και δεν είναι ασφαλές για κατανάλωση (2020:31%, 2022:24%, 2023:31%) και το ότι κάποια μέλη του νοικοκυριού δεν καταναλώνουν όλο το φαγητό τους (2020:26%, 2022:27%, 2023:28%). Παρουσιάζονται αρκετές αλλαγές στα ποσοστά μεταξύ των τριών ερευνών για τα τους λόγους για τους οποίους αλλοιώνεται το φαγητό. Μεγάλη αύξηση στην 3^η έρευνα παρουσιάζει το ποσοστό για τη «μη ορθή αποθήκευση τροφίμων» (2020:20%, 2022:21%, 2023:28%) και μεγάλη μείωση παρουσιάζει το ποσοστό για το ότι «αγοράζονται περισσότερα από τις πραγματικές ανάγκες του νοικοκυριού» (2020:24%, 2022:27%, 2023:14%).

Πέταμα στα σκουπίδια

Αν και το ποσοστό των νοικοκυριών που δηλώνει ότι δεν πετά στα σκουπίδια τρόφιμα, φρούτα ή λαχανικά, διαχρονικά παρουσιάζει οριακή αύξηση (2020:12%, 2022:15%, 2023:17%), κατά μέσο όρο το κάθε νοικοκυριό δηλώνει ότι πετά στα σκουπίδια περίπου το ένα πέμπτο (22%) των τροφίμων και φρέσκων φρούτων/ λαχανικών που αγοράζει, ποσοστό που δεν διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ των τριών κυμάτων. Ταυτόχρονα, παρόλο που οι συμμετέχοντες στις δύο τελευταίες έρευνες ενημερώνονται ότι στο μέσο κυπριακό νοικοκυριό το 50% των αποβλήτων είναι απορρίμματα τροφίμων, η πλειοψηφία των νοικοκυριών (83%), παραμένει όπως και πέρσι πεπεισμένη ότι στη δική τους περίπτωση τα απορρίμματα φαγητού είναι λιγότερα. Άρα η υποεκτίμηση του προβλήματος της σπατάλης τροφίμων παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα αφού αυτό πιστεύουν περισσότεροι από 8 στους δέκα συμμετέχοντες.

Αισθήματα καταναλωτών

Οκτώ στους δέκα σχεδόν συμμετέχοντες στην έρευνα βρίσκουν είτε πολύ σημαντική (41%), είτε αρκετά σημαντική (36%) ενέργεια τη μείωση απορριμμάτων φαγητού για την προστασία του περιβάλλοντος. Παρόλ’ αυτά, στην ερώτηση τι αισθάνονται όταν πετούν τρόφιμα στα σκουπίδια το αίσθημα ότι προκαλείται ζημιά στο περιβάλλον είναι τρίτο στη σειρά (30%), ενώ πρώτο στη σειρά είναι οι «τύψεις» (65%) και δεύτερο η σπατάλη χρημάτων (50%). Παρουσιάζεται διαχρονικά αύξηση του αισθήματος των τύψεων (2020:56%, 2022:59%, 2023:65%), άρα φαίνεται ότι οι καταναλωτές συνδέουν πιο έντονα την σπατάλη τροφίμων με αρνητικά συναισθήματα και αυτό μπορεί να λειτουργήσει και ως αποθαρρυντικός παράγοντας για την σπατάλη.  Παρομοίως, σε ερώτηση για την κατάταξη των κινήτρων για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, το ενδιαφέρον για το περιβάλλον δεν φαίνεται να είναι το κύριο κίνητρο. Τα πιο σημαντικά κίνητρα είναι «είναι το σωστό πράγμα να κάνει κάποιος» (51%), η εξοικονόμηση χρημάτων (47%) και τρίτο στη σειρά το ενδιαφέρον για το περιβάλλον (40%). Τα αποτελέσματα σε αυτές τις ερωτήσεις είναι συνεπή μεταξύ τους και δεν παρουσιάζεται σημαντική αλλαγή στα συγκεκριμένα ποσοστά μεταξύ 2022 και 2023.

Οι νέες ερωτήσεις στην 3^η έρευνα οι οποίες δεν έχουν επαναληφθεί σε προηγούμενες έρευνες αφορούν την κομποστοποίηση, την κατανάλωση φαγητού μέσω διαδικτυακών εφαρμογών διανομής τροφίμων και την  προθυμία του κόσμου να συμμετέχει σε πρωτοβουλίες για τη μείωση σπατάλης τροφίμων.

Κομποστοποίηση

Από τις απαντήσεις φαίνεται ότι η κομποστοποίηση δεν είναι διαδεδομένη στα νοικοκυριά (το 2023 μόνο το 14% δηλώνει ότι κάνει κομποστοποίηση στο σπίτι). Οι κύριοι λόγοι για τους οποίους τα νοικοκυριά δεν κάνουν κομποστοποίηση στο σπίτι είναι η έλλειψη γνώσης ως προς το πώς γίνεται η κομποστοποίηση (39%) και η έλλειψη χώρου (27%).

Σχετικά με το κατά πόσο η διανομή φαγητού μέσω διαδικτυακών εφαρμογών έχει αυξήσει ή μειώσει την σπατάλη τροφίμων, το 26% θεωρεί πως έχει προκαλέσει αύξηση στις ποσότητες που απορρίπτονται ενώ το 19% πιστεύει πως τις έχει μειώσει. Το 39% πιστεύει ότι δεν έχει επηρεάσει την ποσότητα αποβλήτων τροφίμων ενώ το 24% δεν είναι σίγουροι αν έχουν μειωθεί ή αυξηθεί.

Οι συμμετέχοντες στην πλειοψηφία τους δηλώνουν πολύ ή αρκετά διατεθειμένοι να συμμετάσχουν σε πρωτοβουλίες για τη μείωση σπατάλης τροφίμων. Συγκεκριμένα:

Α) 68% των καταναλωτών είναι πολύ ή αρκετά διατεθειμένοι να συμμετέχουν σε δίκτυο μέσω του οποίου θα μπορούν να προσφέρουν τρόφιμα που τους περισσεύουν ως δωρεά για κατανάλωση σε άτομα που έχουν ανάγκη,

Β) 57% των καταναλωτών είναι πολύ ή αρκετά διατεθειμένοι να αγοράζουν καλά σε ποιότητα, αλλά «άσχημα» σε εμφάνιση φρούτα και λαχανικά σε μειωμένες τιμές, και

Γ) 44% των καταναλωτών είναι πολύ ή αρκετά διατεθειμένοι να αγοράζουν καλά σε ποιότητα, αλλά όχι τόσο φρέσκα φρούτα και λαχανικά σε αρκετά μειωμένες τιμές.

Αυτό που προκύπτει ως σημαντική πληροφορία εδώ, είναι πως σε επίπεδο πρόθεσης τουλάχιστον είναι πολύ ψηλά η επιλογή του κοινού να συμμετέχει σε δράσεις μείωσης της σπατάλης τροφίμων που θα αναλαμβάνονταν οργανωμένα αλλά λείπουν σε μεγάλο βαθμό στον τόπο μας.

Το έργο LIFE Foodprint έχει συνεισφέρει στην ανάπτυξη των λύσεων μέσω των οποίων θα μπορούν να προσφέρουν τρόφιμα ως δωρεά για κατανάλωση σε άτομα που έχουν ανάγκη, αναπτύσσοντας την πλατφόρμα συνεργασίας LIFE Foodprint (https://foodprintcy.eu/collaboration-platform/el/).

Παράλληλα θα φροντίσει να διαδώσει το μήνυμα στα καταστήματα λιανικών πωλήσεων τροφίμων, ότι οι πολίτες έχουν τη διάθεση να αγοράζουν «άσχημα» σε εμφάνιση φρούτα και λαχανικά αλλά και καλά σε ποιότητα, αλλά όχι τόσο φρέσκα φρούτα και λαχανικά σε αρκετά μειωμένες τιμές, συνεισφέροντας έτσι στη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Αυτές οι πρακτικές είναι διαδεδομένες στο εξωτερικό και είναι σημαντικό οι επιχειρήσεις στη λιανική των τροφίμων να γνωρίζουν ότι θα τις καλωσόριζαν και εδώ οι καταναλωτές. Είναι μια πρακτική που μπορεί να αναληφθεί από τις επιχειρήσεις και να συνεισφέρει σημαντικά στον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων.

Επισυνάπτεται η έρευνα σε πίνακες 

• 3η Ποσοτική Έρευνα -Συνοπτική παρουσίαση σε πίνακες